Van aanwinst tot splijtzwam: Hoe het grootste datacentrum van Europa toch niet in Zeewolde kwam

Meta (van Facebook) zou in Zeewolde het grootste datacentrum van Europa bouwen. Lokale politici zagen gouden bergen voor hun polderdorp en legden de rode loper uit voor de Amerikaanse techgigant. Maar het liep anders. De bevolking keerde zich tegen de energieslurper en nu trekt Meta de stekker eruit. Reconstructie van een onvermijdelijk debacle.

Bron: De Stentor 02-07-22, door Ard Jongsma

In Zeewolde wilde Meta een soortgelijk complex bouwen als de twee hallen van het datacentrum van Meta in het Deense Odense. Maar dan met vijf datahallen. Die komen er definitief niet meer.

“Als gemeente Zeewolde gaan we vanuit het niets Champions League spelen.” Wethouder Egge Jan de Jonge (CDA) kan in juni 2020 zijn enthousiasme niet verhullen als hij het grote nieuws wereldkundig maakt.

Het kleine Zeewolde, 23.000 inwoners, heeft een Amerikaanse techreus verleid om in het dorp het grootste datacentrum van Europa te bouwen. Een mega-investering die de lokale economie een enorme boost zal geven. Honderden nieuwe banen en zoveel restwarmte dat duizenden woningen in Zeewolde, Lelystad en Harderwijk van het gas af kunnen. Een
kans die de gemeente niet aan zich voorbij wil laten gaan.

De omvang van het project is enorm. Vijf reusachtige datahallen met knipperende lampjes die jaarlijks net zoveel stroom verbruiken als alle inwoners van Amsterdam. Bovendien komt het datacentrum op een lap grond van driehonderd voetbalvelden groot. Het zijn voor het college van burgemeester en wethouders geen beperkingen. Sterker nog: Zeewolde helpt Meta een handje bij het verkrijgen van de benodigde grond.
Egge Jan de Jonge was als wethouder de afgelopen jaren een groot voorstander van de komst van het datacentrum van Meta naar Zeewolde. Hij verwachtte dat zijn gemeente daarmee ‘Champions League’ zou gaan spelen.

Eerste twijfels ontstaan al snel
Onder Zeewoldenaren ontstaan echter al snel twijfels. Dit datacentrum is wel heel erg groot, zeggen inwoners, en het slurpt bovendien ongelofelijk veel energie. Dat er geheimzinnig wordt gedaan over welke Amerikaanse multinational er achter het plan zit, helpt ook niet mee. Pas anderhalf jaar later, in november 2021, maakt de gemeente na lang aandringen bekend dat het moederbedrijf van Facebook, Instagram en WhatsApp – Meta –
achter het datacentrum schuilgaat.

In de weken voordat de gemeenteraad van Zeewolde stemt over de komst van het datacentrum naar hun dorp, groeit het verzet. Boeren ageren tegen het opofferen van vruchtbare landbouwgrond, duizenden mensen tekenen een petitie tegen de komst van Meta, lokale politici ontvangen haatmails en milieuactivisten bezetten het gemeentehuis en plakken protestposters in het anders zo rustige dorp. Ook de landelijke politiek roert zich en partijen in Eerste en Tweede Kamer spreken zich uit tegen de bouw van het hyperscale datacentrum. De Haagse belangstelling stoort wethouder De Jonge mateloos. Den Haag heeft ‘boter op het hoofd’. ,,We zijn hier al twee jaar mee bezig.”

Nieuwe kabinet trekt de teugels aan
Hoewel een meerderheid van de gemeenteraad half december vorig jaar voor Meta het licht op groen zet, is de geest uit de fles. Het nieuwe kabinet, dat dan net is aangetreden, trekt de teugels aan. Nieuwe hyperscale datacentra zoals in Zeewolde zijn alleen nog toegestaan aan de randen van Nederland, zoals in Middenmeer en bij de Eemshaven in
Groningen. Bovendien trapt minister Hugo de Jonge van Ruimtelijke Ordening op de rem: het toestaan van nieuwe datacentra ligt voorlopig stil. Meta ontspringt de dans, de politiek in Zeewolde heeft immers al een besluit genomen. Toch is de strenge opstelling van Hugo de Jonge een teken dat het allerminst een gelopen race is.
En dan is het woensdag 16 maart, de dag van de gemeenteraadsverkiezingen. Het blijkt bovenal de dag waarop inwoners van Zeewolde de partijen die vóór het datacentrum stemden een flink pak rammel geven. De twee partijen die tegen zijn – Leefbaar Zeewolde en ChristenUnie – winnen fors en halen samen een absolute meerderheid (14
van de 19 zetels). Hun belangrijkste verkiezingsbelofte? Meta’s datacentrum stoppen. ,,Mensen voelen zich niet gehoord”, zegt fractievoorzitter Tom Zonneveld van Leefbaar over de grote winst van zijn partij.

Radicaal andere situatie
Door de spectaculaire verkiezingsuitslag verandert de situatie radicaal. Waar de gemeente voorheen de rode loper uitrolde voor Meta, opereert de techgigant uit Silicon Valley plotseling in een vijandige omgeving. En dat terwijl het bedrijf van Mark Zuckerberg er juist prat op gaat een goede buur te willen zijn. Twee weken na de verkiezingen meldt Meta dat het ‘gezien de omstandigheden’ de ontwikkelingen in Zeewolde pauzeert.
Fractievoorzitter Tom Zonneveld van Leefbaar Zeewolde. Zijn partij heeft met tien van de negentien zetels nu de absolute meerderheid in de raad.

De time-out komt niet echt als een verrassing. Achter de schermen is dan al wel duidelijk dat het kabinet de komst van een hyperscale datacentrum in Zeewolde niet meer ziet zitten. Als minister Hugo de Jonge begin juni meldt dat hij de grond waarop het datacentrum moet komen (de helft is van het Rijk) voorlopig niet aan Meta wil verkopen, weten de Amerikanen genoeg: de realisatie van een groot datacentrum in Zeewolde is vrijwel onmogelijk geworden. Een reactie laat niet lang op zich wachten, afgelopen donderdagavond meldt Meta dat het de stekker er definitief uittrekt. ‘Wanneer we een
locatie voor een datacenter overwegen, ligt onze prioriteit bij een goede match met de omgeving’, meldt het bedrijf. ‘Uiteindelijk hebben we besloten dat het bouwen van een datacenter in Zeewolde niet de juiste investering is. We beëindigen onze ontwikkelingsplannen en we werken nauw samen met gemeente en provincie om dit project efficiënt af te sluiten.’

Staart tussen de benen
,,Een verstandig besluit”, laat minister Hugo de Jonge in een reactie weten. Ook fractievoorzitter Tom Zonneveld van Leefbaar is tevreden. ,,Ik had niet verwacht dat Meta zo snel zou beslissen om er helemaal mee te stoppen, maar ik ben blij dat het bedrijf heeft ingezien dat er in Zeewolde geen draagvlak is voor een groot datacenter.”

Met veel tamtam presenteerde toenmalig wethouder Egge Jan de Jonge twee jaar terug de komst van het datacentrum. Nu verdwijnt Meta vrijwel geruisloos van het toneel, een beetje met de staart tussen de benen. Net als Egge Jan de Jonge zelf, die als wethouder uitgroeide tot hét politieke gezicht van het datacentrum. Zijn CDA hield na de verkiezingen nog maar één zetel over. Dat hij juist deze week met stille trom de lokale politiek verliet, kan haast niet symbolischer.