Ondanks enorme tekorten op het stroomnet, regelde het kabinet een aansluiting voor Facebook in Zeewolde. Dat deed het ondanks grote bezwaren van de ambtelijke top.
Bron: NRC.nl, 3 december 2021, door Merijn Rengers en Carola Houtekamer
Voormalig minister Eric Wiebes (Economische Zaken en Klimaat, VVD) heeft vorig jaar onder druk van Facebook het Amerikaanse techbedrijf voorrang gegeven voor een aansluiting op het hoogspanningsnet.
Facebook wil in de gemeente Zeewolde één van de grootste datacentra van Europa bouwen. Als het ministerie geen uitzonderingspositie zou organiseren voor de Amerikanen bij hoogspanningsnetbeheerder Tennet, dan zou Facebook „op zoek gaan naar een andere investeringsplek (een ander land in Europa)”.
Ondanks grote bezwaren van zijn eigen ambtenaren en staatssecretaris, regelde Wiebes de aansluiting voor Facebook. Daarbij werden alle reguliere procedures voor grootgebruikers van elektriciteit aan de kant geschoven. Dat staat in documenten die vrijdagochtend zijn vrijgegeven door het ministerie van Economische Zaken en Klimaat na een beroep door De Telegraaf op de Wet openbaarheid van bestuur (Wob).
De gemeente Zeewolde maakte vorige week bekend achter de plannen te staan voor de bouw van een mega-datacentrum van Meta (zoals Facebook sinds kort heet) op 166 hectare landbouwgrond die grenst aan het industriegebied Trekkersveld. De verantwoordelijk wethouder Egge Jan de Jonge (CDA) zei eerder daarover dat „Zeewolde vanuit het niets in de Champions League ging spelen”.
Twijfel bij topambtenaren
In een advies aan toenmalig minister Wiebes van 13 augustus 2020 betwijfelen topambtenaren van zijn departement of het wenselijk is voor het Rijk om mee te werken aan de vestiging van „een gigantisch datacentrum” in Zeewolde waar Facebook haar data „uit heel Europa (en ook verder)” wil opslaan. Dat is niet in lijn met het „bestaande en voorgenomen beleid dat grote hyperscale datacentra aan de randen van Nederland” gevestigd moeten worden. Bovendien „is de economische meerwaarde relatief beperkt”, omdat er maar weinig mensen in datacentra werken, en omdat ze doorgaans door buitenlandse aannemers worden gebouwd.
Een ander probleem is dat het Rijksvastgoedbedrijf, eigenaar van de helft van de grond waar het datacentrum moet verrijzen, „een verkoopstop heeft voor landbouwgronden”. Ook kan de „controverse over datacentra en hun gebruik van windenergie en zonne-energie nadelige gevolgen hebben op het draagvlak voor de bouw van wind- en zonneparken”, waarschuwen topambtenaren.
‘Hyperscales’ zoals die van Facebook verbruiken immers zeer veel groene stroom, en Nederland haalt de productiedoelen voor duurzame opwekking nu al bij lange na niet.
Capaciteitsproblemen
De voorkeursbehandeling voor het Amerikaanse bedrijf knelt ook met de capaciteitsproblemen op het hoogspanningsnet. RTL meldde recent nog dat nieuwe scholen en bedrijven soms jaren moeten wachten op een aansluiting.
Uit de documenten blijkt dan ook dat Tennet niet zit te wachten op Facebook, dat zich lange tijd verstopte achter de codenaam ‘Tulip’. „De samenwerking tussen Tennet en Tulip verloopt erg stroef.”
Op 10 september 2020, gaat het departement toch om, na advies van de landsadvocaat. Wiebes, die zich in de media herhaaldelijk liet ontvallen dat hij „niet over de vestiging van datacentra” ging, stuurt een brief aan Tennet waarin hij schrijft dat het belang van de vestiging van Facebook in Nederland „rechtvaardigt” dat Tennet „afwijkt van zijn gebruikelijke werkwijze”. Facebook mag zelf een onderstation op het Trekkersveld aanleggen, dat Tennet vervolgens „om niet” zal verkrijgen en zal beheren. „Ik verzoek u zich in te spannen de bouw van het onderstation en de aansluiting van Tulip zo snel mogelijk te realiseren”, besluit Wiebes zijn brief.
Landelijke kwestie
Met de brief van Wiebes is de onrust op het ministerie allerminst verholpen. Als Arjen Lubach op 11 oktober een uitzending wijdt aan de absurditeiten van de bouw van een mega-datacentrum van Microsoft in de kop van Noord-Holland, krijgt Wiebes weer een nota van zijn ambtenaren vol bezwaren. De plannen voor nieuwe grote datacentra zoals die van Facebook schuren met het „ruimtelijk rijksbeleid”. Datacentra leiden tot „een extra CO2-reductie-opgave” en krijgen bovendien als grootverbruikers van energie „een korting van 90 procent op de nettarieven”. De reactie van de toenmalige staatssecretaris Mona Keijzer (CDA) op de plannen van Facebook („heel raar”) staat haaks op die van Wiebes, die “volmondige steun” toezegt, mits het gemeentebestuur van Zeewolde en de provinciebestuurders in Flevoland nog steeds enthousiast zijn over Facebook.
Wiebes krabbelt er zelf met pen ook nog een bezwaar bij. „De echte makke van Tulip is dat er niet een strategie is gemaakt voor de benutting van restwarmte!”, schrijft hij. Maar harde eisen aan het hergebruik van de warme lucht uit het datacentrum stelt hij echter niet. De gemeente Zeewolde kondigde recent aan dat het nog zeker vijf jaar zal duren voordat duidelijk wordt of en hoe Facebook zijn restwarmte zal inzetten.
In een nota begin 2021 krijgt minister Bas van ’t Wout (VVD) als opvolger van Wiebes instructies hoe hij lastige Kamervragen kan pareren, over bijvoorbeeld het gebruik van ruimte en de verkoop van landbouwgrond. Ambtenaren suggereren dat ingewikkelde discussies over datacentra uit de weg gegaan kunnen worden door „bewust niet te beschrijven of we wel of geen nieuwe datacentra willen faciliteren”. Ook kan de minister benadrukken dat „regionale overheden over de ruimtelijke inpassing gaan, en niet het Rijk”. Die passage moet „genoeg houvast geven om de politieke discussie te kanaliseren”, aldus de nota.
Ondanks de directe bemoeienis van voormalig minister Wiebes, is het nu formeel aan de negentien gemeenteraadsleden van Zeewolde om te beslissen over de miljardeninvestering van Facebook. Op 16 december stemt de raad.
